Тываның хөгжүм болгаш самның «Саяннар» аттыг национал театры Шагаа байырлалынга уткуштур чоннуң аас чогаалынга үндезилээн «Матпаадырның аалчылары» деп тоолду тургускаш, көрүкчүлерге баштайгы көргүзүүн бараалгаткан.
Аныяктар ордузунда «Саяннарның» биче залында тоолдарда чугаалаары ышкаш «кижи бажы кизирт» болган. Кызыл хоорайның, Каа-Хем, Сукпак суурларның школаларының эге класс сургуулдары тыва хептерин кедипкеш, долдур олурупкан. Шимээн-дааш кулак уюк.
Сценада бистиң бичиивистен-не ынак номувус «Матпаадырны» аажок улуг кылдыр кылгаш, арыннарын ажа тургузуп каан. Кырында өг хараачазы, оон өңнүг чаламаларны ынаагылаштыр херип бадырган. Сактырга-ла өг ишти ышкаш, а демги улуг номувус өгнүң эжии кылдыр сагындырар.
Хенертен кичээлче кыйгырыг коңгазы эткен соонда, залда сцена баарында столга рюкзак чүктээн, ном-дептер туткан оол кээп олура дүжүп, журнал туткан башкы кирип кээрге, ам-на шыпшың дүжүп, кичээл-даа эгелээн. Башкы (артист Наталья Пирожкова) уруглар-биле мендилежип, Шагаага белеткел дугайында тайылбыр чорудуп, чолукшуур ёзулалды тайылбырлааш, өөреникчилерге күүсеттирерге, ёзулуу-биле чолукшуп-даа турарлары бар, ужурун билбейн-даа турар чаштар бар. Үдеп келген башкылары айтып берип, тайылбырлап-даа турар. Башкы улаштыр «Матпаадырның» беш маадырын кым билирил деп айтырарга, уруглар адап турза-даа, дөгерезин чедир сагынмайн барганнар. Кичээлдиң маадыры Миша (артист Михаил Эреге) ам-на башкызынга харыылап эгеледи: Матпаадыр, Бажы-Курлуг, Ортаа-Мерген… Ол аразында, сүлде бо, сценада демги улуг номувустуң кырында баштар караңнажыр. …Миша адавышаан: Уваа-Шээжең, Биче-Мөөмей. Залда чырык өшкеш, тоолзуг хөгжүм чалгып эртерге, башкывыс көзүлбейн барып, Миша кара чааскаан артып калды. Ном-даа ажыттынып, оон Матпаадыр баштаан беш алышкы (артистер Орлан Маржымал, Дойур Сайын, Аржаана Доспан, Салбакай Борбак-оол, Кежик Дарый-оол) үне халчып келген соонда, өөреникчи Мишавысты тоол оранынче киире бергеннер. Орустаар хоорай чурттуг оол тоол оранынга баргаш, хала чок тывалап турар кылдыр өөренип ап, Өскүс-оолдуң оруун эртип, карачал чоннуң дилээ-биле Караты-Хаанның хунаап алган мал-маганын, өнчү-хөреңгизин эгидер дээш аъттаныптар.
Каргы хемниң унун чурттаан хамык чонун түреткен каржы-дошкун Караты-Хаанны (артист Алексей Ховалыг), ооң бажын төөреткен дииреңни (улустуң артизи Айдысмаа Көшкендей), үстүү дээрлерден чаларап келген Алдын Даңгынаны (алдарлыг артист Юнико Ширижик) өөреникчилер аажок сонуургаан. Өскүс-оол, Алдын Даңгына болгаш беш алышкы Караты-Хаанны дииреңден камгалап алырга, ара-албаты амырап, дииреңге булааткан мал-маганын эгидип ап, тоол байырлыг доостур.
Беш алышкы Өскүс-оолду күүсеткен Мишаны дедир чандырып, төрээн дылың утпайн чор, чаңчылдарың сагып чор, тыва хевиң кедип чор деп үдеп каарлар. Оюн-көргүзүгнүң ханы кижизидиглиг утказы маңаа илереп, бичии көрүкчүлерге тода, билдингир болгаш чедимчелиг болган деп бүзүреливис улуг.
Артистерниң актёржу мергежилин хөгжүдүп кел чыдарын демдеглевес арга чок. Михаил Эреге биле Наталья Пирожкова самчы мергежилдиг болзажок, шиижиткен көргүзүгге чедимчелиг ойнап, маадырларының овур-хевирлерин тода илередип шыдааннар. Ыраажылар Айдысмаа Көшкендей, Юнико Ширижик, Орлан Маржымал, Дойур Сайын оларның дуржулгазы бедип, дидим ойнап, аныяк ыраажы эштерин өөредип кел чорууру мактаксанчыг. Алексей Ховалыг актёр кижи болганда, сугда балык дег, Караты-Хаанны таалап туруп ойнаанын аңгы магадап айытса чөптүг. Ол «Тываның алдарлыг артизи» деп хүндүлүг атка ёзулуу-биле төлептиг артист дээрзин «Матпаадырның аалчылары» деп тоол бадыткады.
Тоол доостуру билек, Миша биле башкы көрүкчүлерни фойеже тыва оюннар ойнаарынче чалааннар. Уругларны төгериктей олуртуп алгаш, артистер узун хоюг ырлашпышаан, чинчи чажыржып ойнаткаш, аът шалбаладып, кажыктадып, тевек тептирип мөөрейлештиргени онзагай болган. Уруглар шупту оюннарга идепкейлиг киришкен. Ол бүгүнү магадал-биле хайгаарап көрүп турумда, чаңгыс-ла чүүл сагыш өйүп артып калды. Тевек деп чараш оюнувус уттундурган-дыр. Ол хөй оолдар аразындан ийи хире тептер кижи чок болду. Тевек оюнунче кичээнгейни күштелдирери чугула апарган-дыр деп саналдаксаан ийик мен.
Оюн-көргүзүгже ажы-төлүңер-биле аалдап чедип, чонувустуң сеткилиниң байлаа болур аас чогаалывысты сонуургап дыңнап, көрүп, сайзырадырынче силер бүгүдени кыйгырдым. Класстар коллективтиг үнүүшкүннү база кылып болур. Кажан, каяа болурунуң болгаш билетти канчаар садып алырының дугайында медээни адаанда айтылгадан 👇🏻 номчуп ап болур силер.
Э. ДОНГАК
https://vk.com/wall-129537786_5827
