Кичээлди Кызылдың 12 дугаар ортумак школазының
тыва дыл болгаш чогаал башкызы Алена Бузур-оол белеткээн.
Кичээлдиң сорулгалары:
С. Комбунуң «Эжеш куштар хоюспаңар» деп шүлүүн утказынга дүүштүр аянныг номчуп ѳѳредир. Уругларны тѳрээн чериниң бойдузунга, ховартаан болгаш эжеш куштарга камныг, хумагалыг болурун кижизидер.
Түңнелдер: кандыг куштарны «эжеш куштар» дээрзин уругларга билиндирери, оларга бистиң хамаарылгавыс. Тѳрээн чуртунга, ооң бойдузунга, ховар болгаш эжеш куштарга камныг хумалыг болуру;
1) бот-тускайлаң: сагыш-сеткилди, бодалдарны илередиринге дылдың бай-байлаан, уран-чечен аргаларын чөптүг ажыглап билири, улусчу ужурлар болгаш хүрээлел деп эртемнерниң теория-практиктиг холбаазы;
2) предметтиг: шүлүктүң тургузуу-биле ажылдап, ооң кол бодалын болгаш темазын тодарадып билири, амыдырал-биле холбап ѳѳрениринче, эстетиктиг кѳрүштү хевирлеп углаары;
3) метапредметтиг: эш-ѳѳрү-биле харылзажып билири, бодунуң болгаш эштериниң ажылын үнелеп, түңнеп билири. номчаан сѳзүглелиниң тема, бѳлүк аайы-биле кол сорулгаларын салып билири, утказын угаап билири; түңнел үндүрүп, бодунга үнелел бээри; номчаан чүүлүнден авторнуң чүнү угаадып чугаалаксаанын тып үндүрери, ѳске чоннарда бо куштарга хамаарылгазын болгаш үнелелин тодарадыры; уругларның кичээнгейин, аас чугаазын, сагынгыр-тывынгыр чоруун сайзырадыры, шүлүктү анализтеп, деңнеп сайгарып билири.
Методтар: кѳргүзүг материалдары, беседа, дыңнадыг, кластер, синквейн, деңнелге аргазы. Дерилгези: куштар чуруктары, словарьлыг сѳстерлиг карточкалар, презентация, ИКТ.
Кичээлдиң чорудуу:
I. Организастыг кезээ. Бо кичээливис эптиг-демниг, үре-түңнелдиг болзун дээш дараазында кыйгы-биле ажылдаалыңар! (Слайд 1.)
Хартыга дег кашпагай бис!
Эзир куш дег чоргаар бис!
Айлаң куш дег үннүг бис!
Торга ышкаш кежээ бис!
1. Үн бижилгези-биле ажыл.
– Уруглар, куштар үннерин тырттырып каан үн бижилгезин салып берейн. Силер кончуг кичээнгейлиг дыңнааш, кайы куштуң үнү тускайланып турар-дыр, тодарадыр силер. (Куштар үнү дыңналыр (аудиозапись).
– Чүү деп куштуң үнү онзаланып, тускайланып тода дыңналды? (Дуруяа).
– Дуруяаларны кандыг куштар дээрил? (Эжеш).
– Бо кичээлде кандыг куштар дугайында чогаал номчуур-дур бис? (эжеш куштар).
Башкы:
Ийе, бѳгүн бис «Эжеш куштар хоюспаңар» деп Сайлыкмаа Комбунуң шүлүүн номчуп, шинчилээр бис.
– Бо кичээлге кандыг сорулгалар салып алгаш ажылдаар бис, уруглар?
1. Авторнуң допчу намдары-биле таныжар бис.
2. С.Комбунуң «Эжеш куштар хоюспаңар» деп шүлүүн аянныг номчуур бис.
3. Шүлүктүң тургузуунуң аайы-биле онзагайын сайгарар бис.
4. Эжеш куштар дугайында чугаалажыр бис.
С.Комбунуң «Эжеш куштар хоюспаңар» деп шүлүүн утказынга дүүштүр аянныг номчуур бис. Кандыг куштарны эжеш дээрин база оларны камнап билирин таныжыр бис. III. Чаа билиглерниң баштайгы шиңгээдип алыышкыны.
1. Чогаалчының дугайында кыска тайылбыр.
– Сайлыкмаа Комбу дугайында чүнү билир силер? (Үшкү класска С. Комбунуң «Сайдаяк» деп шүлүүн номчуп, автор-биле танышкан бис).
– Авторнуң дугайында эжиңерниң кыска дыңнадыын кичээнгейлиг дыңнаалыңар, уруглар. (слайд 2).
– Комбу Сайлыкмаа Салчаковна 1960 чылдың декабрь 12-де Бай-Тайга кожууннуң Бай-Тал суурунга тѳрүттүнген. Шүлүкчү, очулдурукчу, чогаал шинчилекчизи, дыл эртемнериниң кандидады. Ооң уругларга бижээн шүлүктери «Сайдаяк» деп ат-биле 1994 чылда чырыкче үнген. Тыва Республиканың база Россия Федерациязының чогаалчылар эвилелдериниң кежигүнү.
2. Башкының аянныг номчулгазы:
– Уруглар, мен ам силерге бо чараш шүлүктү номчуп берейн. Номдан эдерти кѳрбүшаан, кичээнгейлиг дыңнаңар, уруглар. Силерге утказы билдинмес сѳстер таварышса, карандаш-биле демдеглеп алыңар. Башкының номчулгазының соонда словарьлыг ажыл чоргустунар. (слайд 3).
(Самбырада карточкалар астынган):
ѳндүр – улуг
бырлаң – бичии чалгыглар
ѳлчей – аас-кежик
кыймыш кынмайн – шимчеш дивейн
болчаг – дугурушкан ужуражылга
3. Өѳреникчиниң аянныг номчулгазы.
– Эжиңерни кичээнгейлиг дыңнавышаан, шүлүктүң темазын болгаш кол утказын тодарадып кѳрээлиңер, уруглар.
Уругларның харыылары: шүлүктүң темазы – бойдус дугайында, эжеш куштар. Шүлүктүң кол бодалы – эжеш куштарны бот-боттарындан чарбас!
Башкының тайылбыр беседазы:
– Эжеш куштарга дуруяалар, куулар, аңгырлар хамааржыр. Бүгү назынында ботбодунга бердинген шынчы артып калыр. Оларның кайы-бирээзи чок болур болза, артып каан эжи үр чурттап шыдавас. Эжин чоктаар, муңгараар. Эжиниң ѳлген черинге каш-даа чыл ужуп келир.
Кичээлдиң уланчызын дараазында шөлүлгеже базыпкаш номчуп аап болур
http://irnsh.ru/wp-content/uploads/2023/04/1-BASHKY-2..