Юбиляр чогаалчылар | Институт развития национальной школы Республики Тыва

Хүндүлүг доозукчу!

Бо чылын Тываның улустуң чогаалчызы С.Б. Пюрбю

сентябрь 7-де 105 харлаар.

Ынчангаш силерниң кичээнгейиңерге чогаалчының чогаадыкчы ажыл-чорудулгазынга тураскааткан викторинаны сонуургап харыылаары-биле сүмелеп тур бис.

Викторина айтырыглары

С.Пюрбюнүӊ “Ынак Тывам” деп шүлүүнде кол бодалды илереткен одуругну тыпкаш, кандыг уран-чечен аргаларны ажыглааныныӊ ужур-дузазын тайылбырлаар.

Кижи кылбаан,

чайын,

кыжын уштунмас

Хилиӊ дег көк арга-биле шугланган
Кылчаӊ баштан

булут бөргү ыравас

Кырган Саян кырын эргип,

көрген мен.

Уран бойдус каастап аргааш,

чадып каан

Ужу-кыдыы карак четпес,

хевис дег,

Дээр-биле деӊнежиксээр шыктарлыг
Делгем Сибирь унун база

көрген мен.

Аккыр хөвеӊ

энчек ышкаш,

чаттынган

Үзүм-чимис эгээртинмес,

сава долган,

Алдын хүннүӊ херелдери саарылган
Узбек черге

аалдап барып чораан мен.

Кызыгаар чок,

далай-биле маргышкан

Кызыл-тазы делгем шөлде талыйган
Узун Днепрни

кожааланып

каастанган

Украинаны мен база

таныыр мен.

Тиилелгениӊ сүнезини боттанган
Дириг,

мөӊге

чаагай ады алдаржаан

Алдын Москвам –

өзүп келген өөм чүве,

Амы-тынын

аӊаа берген

оглу мен.

Аргып төтпес

Улуг

Төрээн чуртумнуӊ

Барык чартыын

караам-биле

көрген мен.

Алгап-йөрээп,

мактавайн баар аргам чок:

Барган черим дөгерези чаагай-дыр.

Ынчалза-даа

бо-ла бүгү черлерден

Ынаам артык

Тыва деп

бир булуӊ бар:

Аржаан ышкаш дамырааныӊ дамдызы,
Агы,

каӊгы,

терек,

чойган айдызы,

Кара черниӊ доозунналган довураа
Ханым-биле тудуш боорга

ындыг мен,

Эргип төтпес

Улуг

Төрээн чуртумнуӊ

Эргим ынак

чечээ боорга,

ындыг мен!

С.Пюрбюнүӊ чогаадыкчы ажылыныӊ дугайында литература-сайгарылгалыг ажылдарны кымнар бижээнил?
С. Пюрбюнүӊ ыры апарган шүлүктерин адаар (3 чижек).
Үзүндүде хөй сектер орнунга маадырныӊ адын бижээш, чогаалдыӊ адын тодарадыр.

Хүндүппей мээреӊниӊ чылгычызы … деп бир кижи бар. Өг-баш чок болгаш, бистиӊ өөвүске турар чүве. Улус ооӊ лимбилээрин магадаар. Ындыг-даа болза, мен ооӊ лимбилеп олурганын дыӊнап көбээн мен: эртен туруп кээримге, чылгы манап хонгаш, эрте чедип келген, удуп чыдар, а хой кадарып хүнзээш, кежээ чанып кээримге, чылгыже чоруй барган боор.

Чогаалчыныӊ балладаларын адаар.
С.Пюрбю кажан, каяа төрүттүнгенил?
С.Пюрбю чогаалдарында кижиниӊ амыдыралыныӊ кайы үезин эӊ-не алгап мактааныл?
Авторнуӊ шүлүглелдерин адаӊар.
С. Пюрбюнүӊ эӊ баштайгы шүлүү кажан, каяа, чүү деп аттыг парлаттынганыл?
Кайы чогаалдан одуруглар-дыр?

Каткы,

чугаа,

олут даажы театр сыӊмас,

Чазын,

майда,

өөрүп-хөглээн кушкаштар-ла.

Каш өӊ

каас хеп,

чырык шырай ончаланмас,

Чайын

шыкта

сырый үнген чечектер-ле.

Литература теориязынга хамаарыштыр бижээн номун адаар.
Дарган-оол, Шаалай, Сүрүӊмаа, Кузнецов… кайы чогаалдыӊ киржикчилери-дир, тодарадыр.
С.Б. Пюрбю Күрүне шаӊналын чүү деп чогаалы дээш алганыл?
С.Б. Пюрбюге Улустуӊ чогаалчызы деп атты кажан тывысканыл?
Кымныӊ портредил?

Кулузун дег, хөнү сынныг,

Курлак ашкан кара чаштыг,

Четчелештир быжа берген

Честек-кат дег чаактарлыг,

Хүрегелдей чечээ ышкаш,

Хүреӊ-кызыл эриннерлиг…

С.Пюрбюнүӊ шилиндек очулгаларын адаар.
Шүлүктүӊ одуругларын чадаландыр бижиир хевирни С.Пюрбю кымдан үлегерлеп алганыл?
С.Пюрбюнүӊ В.Көк-оол-биле демнежип бижээн шиизиниӊ ады?
Одуруларны төдүрүӊер. Шүлүктүӊ адын тыпкаш, үе-биле харылзаазын тайылбырлаӊар.

-Ада-чурттуӊ хосталгазы,

Арат чоннуӊ чыргалы дээш… ….

С.Пюрбюнүӊ уругларга бижээн номнарын адаар.

Викторинаны харыылаарынга удуртулга

Викторинаны Тываның Улустуң чогаалчызы С.Б. Пюрбюнүң 100 харлаан юбилейинге тураскаадып, ооң чогаадыкчы ажыл-ижинге даянып тургускан.

1.Бирги айтырыгда «Ынак Тывам» деп шүлүктүң одуругларынскобка иштинде дугаарлар езугаар айтып каан. Кол бодалды илереткен одуругларның чүгле дугаарларын айыткаш, уран-чечен аргаларны ажыглаанының ужур-дузазын тайылбырлаар.

2.Авторнуң чогаадыкчы ажылынга хамаарышкан литература-сайгарылгалыг ажылдарны кымнар бижээнин айтып адаар.

Ыры апарган шүлүктеринден чүгле 3 чижекти киирер.
Чогаалда кирген маадырның ады-биле чогаалдың адын адаар.

5.Авторнуң лиро-эпиктиг чогаалдарындан, тодаргайлаарга балладаларын адаар.

6.Чогаалчының төрүттүнген чери, хүнү маргылдаалыг болганындан тодаргай харыыны бээри чугула.

7.С.Пюрбю лирик шүлүкчү болганда ооң шүлүктеринде кижиниң амыдыралының бирле онзагай үезин алгап мактаанын чогаалдарындан номчуп тургаш харыыны бээр.

15.Бердинген үзүндүде авторнуң кайы чогаалындан кым деп маадырның портредин чураанын айтыр.

Авторнуң орус болгаш делегей литературазындан очулдурган кол-кол чогаалдарындан 4 чижектен киирер.

8 – 14, 17 – 20 дугаар айтырыгларга тодаргай харыыны бээр.

Викторинаның харыыларын «Викторинаның харыылары» деп таблицаже TuvaNew, 14 дугаар хемчээлдиг шрифт-биле харыылаар.

Викторинаның харыылары

1
2
3	____________________________________________ ____________________________________________ ____________________________________________
4	Чогаалдың ады: ____________________________________ Маадырның ады: ___________________________________
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20