Июнь 16-ның хүнүнде Тыва культура төвүнүң оюн-көргүзүг өрээлинге Россияның эртемнер академиязының Дыл эртеминиң институдунуң дылдар кадагалаар, диргизер, бижидип арттырар эртем төвүнүң удуртукчузу, филология эртемнериниң кандидады Аржаана Сюрюн-биле «Өг-бүлениң дыл политиказы: ада-иелерге сүмелер» деп ужуражылга болган.
Ук хемчегни Россияның эртемнер академиязының Дыл эртеминиң институдунуң дылдар кадагалаар, диргизер, бижидип арттырар эртем төвүнү болгаш ТР-ниң Өөредилге яамызының национал школа хөгжүдер институт, К.Б. Ондар аттыг тыва улустуң ёзу-чаңчылдарының, аас чогаал болгаш ус-шеверлер төвүнүң катай эрттирген хемчээ болуп турар.
Ужуражылгага дыл шинчилекчизи Аржаана Сюрюннуң апрель 22-ден бо хүнге чедир Тываның шупту кожууннарын кезип чорааш, шинчилел ажылын кылганының түңнелдерин үндүрген. Ук ажылды чогударда уруглар чыылган черлер: садыг, кудумчуда ойнаар шөлдер, уруглар садтарынга барып, эскет чокка уругларның чугаазын шинчилээр арга, база кижилер-биле чугаалажып тургаш илередир арга, садыг болгаш албан черлеринде бижиктерниң кандыг дылдарда бижиттингенин хайгаараар арга дээш хөй-ле методтарны ажыглап турганын эртемден чугаалаан. Кожууннарда тыва дылдың ажыглаттынып турары Кызыл хоорайга деңнээрге нептереңгейин демдеглевишаан, ажы-төл-биле тывалап чугаалажыр болза, тывалап харыылап үнүп кээрин эскерген.. Ооң-биле кады арай дүвүренчиг, элдептиг таварылгаларны база бар. Чижээ, чүгле тыва дылдыг чон чурттап турар кожууннарда байырлалдар, хемчеглер орус дыл кырында болуп эртип турары. Оон аңгыда хɵй-ниитиниң чемненир черлеринде (тыва аттыг-даа болза) чем дажыыр азы кассада турар тыва ажылдакчыларның чон-биле албан орус дылга мендилежирин демдеглээн.
Аалчыларга, ылаңгыя өске черден келген аян-чорукчуларга, тыва чоннуң дылынга мендилежири солун чүүл болур дээрзин ол-ла дораан тайылбырлап берип чораанын эртемден чугаалаан. Ында кандыг-даа этика дүрүмү хажыттынмайн турар, а харын-даа национал республикага бизнести чорударының база бир «дүлгүүрү» болуп болурун демдеглээн.
Чыылган ада-иелерге, кырган-ава, кырган-ачаларга дараазында ажыктыг сүмелерни эртемден берген. Чижээ, “Бир хүн – чаңгыс дыл” дээрге өг-бүле неделяда бир хүннү шилип алгаш, ол хүнде шилип алган дылынга чугаалажыры болур. Тыва, орус, англи-даа болур-ла. “Бир кижи – бир дыл” дээрге бичии уруг ачазы-биле чүгле тывалажыр, а авазы-биле чүгле орустажыры болур. Оон аңгыда, школа назыны четпээн уругларга хар-назынынга дүгжүр шүлүктерни номчуп, доктааттырар дээш оон-даа өске. Кол-ла чүве, телефон ажыглалын шегледип, чаш азы элээди-даа уруг-биле ада-иениң чугаалажыры болур. “Тыва дылды ажы-төлүвүстен дыңнаар дизивиссе, бис тɵрээн дылывысты оларга айтып, дамчыдып бээр ужурлуг бис” деп эртемден тайылбырлаан.
Ужуражылганың төнчүзүнде чыылганнар айтырыглар салып, санал-онал солчуп, кезек чугаалашканнар. Национал школа хөгжүдер институттуң директору, филология эртемнериниң кандидады Елена Куулар ажы-төлдү уруглар садынче, 1-ги классче, 5-ки классче киирип тура, билдириишкинге тыва дылды мээң уруумга өөредири албан деп айытса чогуур деп демдеглээн. Ынчангаш ажы-төлүвүстүң тыва дылды билиринге өг-бүлениң салдары кончуг чугула деп чүүлге чыылганнар чөпсүнүп, чаңгыс түңнел кылганнар.
