Сорулгалары:
Ѳѳредиглиг сорулгазы:
1) домактың чугула болгаш ийиги черге кежигүннериниң дугайында билигни системажыдар; 2) бодунуң бодалын аас-биле шынзыдып билирин хевирлээр; 3) домактарның долу синтаксистиг сайгарылгазын кылып билирин болгаш орус дыл-биле деңнеп, сайгарып билирин чедип алыр
Сайзырадылгалыг сорулгазы:
1) уругларның сөс курлавырын байыдар; 2) харылзаалыг аас чугаазын байыдар. Кижизидилгелиг сорулгазы: 1) хүндүлээчел мѳзү-бүдүштү хевирлээр; 2) тѳрээн дылынга болгаш орус дылга хүндүткелди, тѳрээн чуртунга, чонунга чоргааралды оттурар.
Өѳредилге үезинде чедиишкиннерин билип алыры: бодун анализтээри болгаш бодун боду хынанырының түңнелдери. Эштери болгаш башкызы-биле ажылдап, харылзажып билири. Берге болгаш нарын байдалдардан үнүп билирин сайзырадыры. Эки чүве күзээри, хүндүткелдиг болуру, долгандыр турар кижилерге кичээнгейлиг болуру.
Предметтиг түңнелдери: ѳѳредилге ажылынче бар билиглерин шын ажыглап билирин киирер. Уругларга домак кежигүннеринге домактарны сайгарып, айтырыгны шын салып билиринге ѳѳредир.
Ажыглаар арга, методтар: хайгаарал методу, беседа, бот-ажыл; дедукция аргазы (дүрүмнерден чижектерже), индукция аргазы (чижектерден түңнелче).
Ажыглаан технологиялар: кадыкшыл быжыглаарының технологиязы, информаскоммуникативтиг, кады ажылдажылга технологиязы, демнежилге, уругларның билиин идепкейжидер технология, дилеп-тыварының технологиязы.
Дерилгези: номнар, компьютер, презентация, схемалар, карточкалар.
Метапредметтиг:
Тыва дылда терминнерни орус дылче очулдуруп билири; амгы үеде болуп турар болуушкуннарны сайгарып, медереп билири, тѳѳгү болгаш орус литератураның холбаазын тодарадыр.
Бот-тускайлаң: кичээлдиң темазын тодарадырда, ооң мурнунда ѳѳренген билиглеринге даяныры; бодунуң бодалын аас-биле илередип, тодарадып, сайзырадып, бѳлүкке ажылдап билири.
Харылзаа чорудары: эштери болгаш башкы-биле харылзаа тудуп билири. Бодунуң туружун тайылбырлап, шынзыдып шыдаары. Аас чугаазынга сѳс-домаан шын тургузары. Бѳлүк болгаш эжеш ажыл үезинде ажыл-херек тудуп билири, медээлер тывары, материалдар чыыры.
Регулятивтиг (башкарылгалыг): ѳѳредилге ажылының үезинде ѳѳредилгениң сорулгазын, айтырыын шын хүлээри. Бодунуң ажылын планнап, хайгаарап, үнелеп шыдаары. Билип алырының (угаап шиңгээдир): номда медээлер-биле ажылдап билири. Номдан билип, хайгаарап кѳргени билиглерин түңнеп билири. ИКТ-биле ажылдаары.
Организастыг кезээ: Кичээлди ажылчын байдалче киирип, кичээнгейни хаара тудары.
Оожум мендилежир:
– Эки хүннүң мендизи-биле, уруглар. Шуптуңарга экини, чедиишкиннерни күзедим. Онаалга хыналдазы.
Мотивация. – Онаалганы шупту кылган бе, боттарывыска шынчы болуп, холдарывысты кѳдүрүптээлиңер!
– Кандыг-даа улуг эгени ѳѳренип дооскаш, канчаар бис, уруглар?
– Катаптаар деп сѳстүң синонимин тып кѳрүңерем?
Кичээлдиң кыйгызы:
Катап-катап катаптаарга,
Кажанда-даа утпас болур.
Кичээнгейни катап-катап
Билиивисче угландыргаш,
Идепкейлиг ажылдаалы (слайд1).
Кичээлдиң сорулгазын тодарадыры.
– Ынчангаш кандыг сорулгалыг ажылдаар бис, уруглар?
– Домактың чугула болгаш ийиги черге кежигүннерин эки катаптап, ѳѳренир. Айтырыгны шын салып билирин болгаш домактарның шын долу сайгарылгазын кылып билирин чедип аар.
Кичээливис 2 кезектен тургустунган:
1-ги кезек
Тѳрээн дылым билиглерин
Кажан-даа утпайн чорууйн – Эртинем ол.
Алган билиглерин быжыглаары.
Схема-биле ажыл: Хос шыйыгларның орнунга кандыг сѳс турарын кииргеш, дүрүмнү чугаалаар. Кыдыраашка ай-хүнүн бижидер. Домактарны кыдыраашка сайгаргаш, домактың дугаарын самбырада схемага барып бижиир. (Слайд)
Кара угаан-биле. Домакче кѳргеш, частырыгларны тывар. Кайда, кандыг частырыгларны эрттирипкен-дир мен? Тестилиг карточка-биле ажыл. «Дүрүмнү тып» (Шын харыызын бот-боттары хынажыптар)
Түңнел: Дүрүмнерни ам-даа эки ѳѳренир, шиңгээдир, тѳрээн дылын эртемнерниң бедиинче үндүр ѳѳренир ужурлуг бис – бистиң ол кол сорулгавыс.
Шүлүк «Эртемнерниң бедиинче»
Сула шимчээшкин.
Салааларны авый-шавый
Силгигилеп, дыштандыраал!
Борбак башты аай-дедир
Шимчедипкеш, дыштандыраал!
Ѳѳренип алган билиглеринге сонуургалды оттуруп, деңнелгелиг анализти кылыры.
Кичээлдиң 2-ги кезээ: Номчуп, бижип билип алган Орус дылды хүндүлээр мен.
Таблица-биле ажыл. Тыва дылдың терминнерин орус дылче очулдурар. Домактарны тыва дылче очулдурар. Очулдурган домактарны сайгарар, кол сөстерниң кайы чугаа кезээ-биле илереттингенин чугаалаар, сѳглекчиниң хевирлерин айтыр.
Кижизидилге ажылын чорудар. Амгы үе-биле деңнээр, «Солдатка чагаа» деп акцияга киришкенин айтырар
Ном-биле ажыл. Мергежилге 121.
Чүнүң дугайында чугаалап турар-дыр, номчуур. Орус чогаалдың ужурдузазы кызыгаар чок, ынчалза-даа тѳрээн тыва чогаал ооң-биле дѳмей болур ужурлуг деп билигни чогаалчывыс С. Пюрбю илередип турар (чугаа сайзырадылгазы). Орус-даа, тыва-даа дылга чогаалдарны шын сайгарып номчуп, утказын чугаалап ѳѳренир ужурлуг бис. Анаа-ла тыва дылын уттуп, орустаары дээрге чүдек чаңчыл болгаш тѳрээн дылынга, чонунга хүндүткел эвес-тир. Ийи дылга арыг чугаалап, бижип билир болза эки, шак ынчаар чугаалаарын билингвизм дээр.
Онаалгага тайылбыр. Мергежилге 121-ни тѳндүр кылыр, аңаа даянып алгаш, «Орус, тыва чогаалдарда эң-не сонуургаар маадырым» деп чогаадыг бижиир.
Рефлексия.
– Бѳгүнгү кичээлден чүнү билип алдыңар?
– Чүү чүве силерге билдинмес болду?
– Ажыл үезинде кандыг бергедээшкиннер бар болду?
– Кичээлди эки азы багай билип алдым дээр болза, салаазы-биле айтыр.
– Байырлыг.
Демдекти салыры. Идепкейлиг болгаш кызымак ажылдаан уругларга эки демдектерни салыр.
Анай-Кара Алдын-ооловна ТЫРЫК, Ак-Чыраа ортумак школазының тыва дыл, чогаал башкызы.
“Башкы” сеткүүлү, сентябрь, 2024 ч.
Чурукту интернеттен алган.
Ѳѳредиглиг сорулгазы:
1) домактың чугула болгаш ийиги черге кежигүннериниң дугайында билигни системажыдар; 2) бодунуң бодалын аас-биле шынзыдып билирин хевирлээр; 3) домактарның долу синтаксистиг сайгарылгазын кылып билирин болгаш орус дыл-биле деңнеп, сайгарып билирин чедип алыр
Сайзырадылгалыг сорулгазы:
1) уругларның сөс курлавырын байыдар; 2) харылзаалыг аас чугаазын байыдар. Кижизидилгелиг сорулгазы: 1) хүндүлээчел мѳзү-бүдүштү хевирлээр; 2) тѳрээн дылынга болгаш орус дылга хүндүткелди, тѳрээн чуртунга, чонунга чоргааралды оттурар.
Өѳредилге үезинде чедиишкиннерин билип алыры: бодун анализтээри болгаш бодун боду хынанырының түңнелдери. Эштери болгаш башкызы-биле ажылдап, харылзажып билири. Берге болгаш нарын байдалдардан үнүп билирин сайзырадыры. Эки чүве күзээри, хүндүткелдиг болуру, долгандыр турар кижилерге кичээнгейлиг болуру.
Предметтиг түңнелдери: ѳѳредилге ажылынче бар билиглерин шын ажыглап билирин киирер. Уругларга домак кежигүннеринге домактарны сайгарып, айтырыгны шын салып билиринге ѳѳредир.
Ажыглаар арга, методтар: хайгаарал методу, беседа, бот-ажыл; дедукция аргазы (дүрүмнерден чижектерже), индукция аргазы (чижектерден түңнелче).
Ажыглаан технологиялар: кадыкшыл быжыглаарының технологиязы, информаскоммуникативтиг, кады ажылдажылга технологиязы, демнежилге, уругларның билиин идепкейжидер технология, дилеп-тыварының технологиязы.
Дерилгези: номнар, компьютер, презентация, схемалар, карточкалар.
Метапредметтиг:
Тыва дылда терминнерни орус дылче очулдуруп билири; амгы үеде болуп турар болуушкуннарны сайгарып, медереп билири, тѳѳгү болгаш орус литератураның холбаазын тодарадыр.
Бот-тускайлаң: кичээлдиң темазын тодарадырда, ооң мурнунда ѳѳренген билиглеринге даяныры; бодунуң бодалын аас-биле илередип, тодарадып, сайзырадып, бѳлүкке ажылдап билири.
Харылзаа чорудары: эштери болгаш башкы-биле харылзаа тудуп билири. Бодунуң туружун тайылбырлап, шынзыдып шыдаары. Аас чугаазынга сѳс-домаан шын тургузары. Бѳлүк болгаш эжеш ажыл үезинде ажыл-херек тудуп билири, медээлер тывары, материалдар чыыры.
Регулятивтиг (башкарылгалыг): ѳѳредилге ажылының үезинде ѳѳредилгениң сорулгазын, айтырыын шын хүлээри. Бодунуң ажылын планнап, хайгаарап, үнелеп шыдаары. Билип алырының (угаап шиңгээдир): номда медээлер-биле ажылдап билири. Номдан билип, хайгаарап кѳргени билиглерин түңнеп билири. ИКТ-биле ажылдаары.
Организастыг кезээ: Кичээлди ажылчын байдалче киирип, кичээнгейни хаара тудары.
Оожум мендилежир:
– Эки хүннүң мендизи-биле, уруглар. Шуптуңарга экини, чедиишкиннерни күзедим. Онаалга хыналдазы.
Мотивация. – Онаалганы шупту кылган бе, боттарывыска шынчы болуп, холдарывысты кѳдүрүптээлиңер!
– Кандыг-даа улуг эгени ѳѳренип дооскаш, канчаар бис, уруглар?
– Катаптаар деп сѳстүң синонимин тып кѳрүңерем?
Кичээлдиң кыйгызы:
Катап-катап катаптаарга,
Кажанда-даа утпас болур.
Кичээнгейни катап-катап
Билиивисче угландыргаш,
Идепкейлиг ажылдаалы (слайд1).
Кичээлдиң сорулгазын тодарадыры.
– Ынчангаш кандыг сорулгалыг ажылдаар бис, уруглар?
– Домактың чугула болгаш ийиги черге кежигүннерин эки катаптап, ѳѳренир. Айтырыгны шын салып билирин болгаш домактарның шын долу сайгарылгазын кылып билирин чедип аар.
Кичээливис 2 кезектен тургустунган:
1-ги кезек
Тѳрээн дылым билиглерин
Кажан-даа утпайн чорууйн – Эртинем ол.
Алган билиглерин быжыглаары.
Схема-биле ажыл: Хос шыйыгларның орнунга кандыг сѳс турарын кииргеш, дүрүмнү чугаалаар. Кыдыраашка ай-хүнүн бижидер. Домактарны кыдыраашка сайгаргаш, домактың дугаарын самбырада схемага барып бижиир. (Слайд)
Кара угаан-биле. Домакче кѳргеш, частырыгларны тывар. Кайда, кандыг частырыгларны эрттирипкен-дир мен? Тестилиг карточка-биле ажыл. «Дүрүмнү тып» (Шын харыызын бот-боттары хынажыптар)
Түңнел: Дүрүмнерни ам-даа эки ѳѳренир, шиңгээдир, тѳрээн дылын эртемнерниң бедиинче үндүр ѳѳренир ужурлуг бис – бистиң ол кол сорулгавыс.
Шүлүк «Эртемнерниң бедиинче»
Сула шимчээшкин.
Салааларны авый-шавый
Силгигилеп, дыштандыраал!
Борбак башты аай-дедир
Шимчедипкеш, дыштандыраал!
Ѳѳренип алган билиглеринге сонуургалды оттуруп, деңнелгелиг анализти кылыры.
Кичээлдиң 2-ги кезээ: Номчуп, бижип билип алган Орус дылды хүндүлээр мен.
Таблица-биле ажыл. Тыва дылдың терминнерин орус дылче очулдурар. Домактарны тыва дылче очулдурар. Очулдурган домактарны сайгарар, кол сөстерниң кайы чугаа кезээ-биле илереттингенин чугаалаар, сѳглекчиниң хевирлерин айтыр.
Кижизидилге ажылын чорудар. Амгы үе-биле деңнээр, «Солдатка чагаа» деп акцияга киришкенин айтырар
Ном-биле ажыл. Мергежилге 121.
Чүнүң дугайында чугаалап турар-дыр, номчуур. Орус чогаалдың ужурдузазы кызыгаар чок, ынчалза-даа тѳрээн тыва чогаал ооң-биле дѳмей болур ужурлуг деп билигни чогаалчывыс С. Пюрбю илередип турар (чугаа сайзырадылгазы). Орус-даа, тыва-даа дылга чогаалдарны шын сайгарып номчуп, утказын чугаалап ѳѳренир ужурлуг бис. Анаа-ла тыва дылын уттуп, орустаары дээрге чүдек чаңчыл болгаш тѳрээн дылынга, чонунга хүндүткел эвес-тир. Ийи дылга арыг чугаалап, бижип билир болза эки, шак ынчаар чугаалаарын билингвизм дээр.
Онаалгага тайылбыр. Мергежилге 121-ни тѳндүр кылыр, аңаа даянып алгаш, «Орус, тыва чогаалдарда эң-не сонуургаар маадырым» деп чогаадыг бижиир.
Рефлексия.
– Бѳгүнгү кичээлден чүнү билип алдыңар?
– Чүү чүве силерге билдинмес болду?
– Ажыл үезинде кандыг бергедээшкиннер бар болду?
– Кичээлди эки азы багай билип алдым дээр болза, салаазы-биле айтыр.
– Байырлыг.
Демдекти салыры. Идепкейлиг болгаш кызымак ажылдаан уругларга эки демдектерни салыр.
Анай-Кара Алдын-ооловна ТЫРЫК, Ак-Чыраа ортумак школазының тыва дыл, чогаал башкызы.
“Башкы” сеткүүлү, сентябрь, 2024 ч.
Чурукту интернеттен алган.