Национал школа хөгжүдер институт уругларга чайгы дыштанылгазында дараазында номнарны номчуурун сүмелеп тур.
«Эки номнарны номчууру дээрге-ле эрткен үениң шылгараңгай кижилери-биле чугаа болур, олар биске эң-не эки бодалдарын дамчыдып бээр»
(философ Рене Декарт)
Эге класстар өөреникчилеринге:
“Чыжырганам чаагай” – ажылгыр-кежээ, угаангыр, сагынгыр, аваангыр оолдар, уруглар дугайында сураглыг чогаалчы Чооду Кара-Күскениң шүлүктери.
“Эреспей” – бичии уругларга Мария Кыргыстың шүлүктериниң ному. Ооң иштинде очулдурган шүлүктер база бар.
Тыва улустуң тоолдарының чыындылары – «Алдын кушкаш», «Матпаадыр». Уругларга тааржыр тоолдар, дүрген чугаалар, тывызыктар дээш оон-даа өске.
Ортумак класстар өөреникчилеринге:
Комбу Бижектиң «Булак» деп шүлүктер чыындызында чоок төрел улузунуң, төрээн чериниң каас-чаражын, дириг амытаннар дугайында чаптанчыг, каттырынчыг болуушкуннарны бижээн өөредиглиг шүлүктер бар.
Шаңгыр-оол Суваңның «Хуулгаазын Ак-Баштыг» деп номунда фантастиктиг ужуралдарлыг чечен чугаа бижээн.
Александр Шоюннуң «Хаак аъттар мунган оолдар» деп номда каттырынчыг болгаш өөредиглиг чечен чугаалар чыып каан. Ажы-төлдүң долгандыр турар бойдузувуска хумагалыын, ада-иезинге хамаарылгазын, азыраан мал-маганынга ынаан бижээн ном. Уруглар кижизидилгезинге кончуг ажыктыг болгаш өөредиглиг.
Олег Сувакпиттиң «Хаважыгаш» деп номунда дириг амытаннар, бойдус, найырал дугайында өөредиглиг, хөглүг шүлүктерни киирген. Ол уругларның аас чугаазын сайзырадырынга ажык-дузалыг.
Аныяк чогаалчы, тыва дыл башкызы Чаяна Шилованың “Звезда судьбы” деп номунда чечен чугааларның маадырлары – бичии чаштар. Элээди назылыг уругларның херек кырында таварышкан болуушкуннарының дугайында чогаалдар.
Улуг класстар өөреникчилеринге:
Эртемден Юрий Аранчынның «Тыва улустуң маадырлыг оруу» деп номунда төөгү шинчилелдери чыгдынган. “Алдан-маадырларның тура халыышкыны”, “Ук төөгүвүс”, “Шиитпирлиг базым” деп эгелерден Тываның төөгүзүнү номчуп билип ап болур.
Чингис Айтматов «Даглар болгаш ховулар тоожулары». Бүгү делегейге билдингир кыргыз чогаалчының “Аялга”, “Кызыл аржыылдыг мээң терекчигежим”, “Теве-Караа”, “Баштайгы башкым” деп тоожуларын тыва дылче очулдурган.
Чургуй-оол Доржунуң «Мен тыва мен» деп номунда Тыва чоннуң эрткен оруунуң төөгүзү, амгы үеде амыдыралының чугула айтырыгларының дугайында эртемден бодунуң көрүжүн бижээн.
Монгуш Кенин-Лопсанның «Калдарак» деп тоожунда Калдарак деп аңчы ыт биле Четпей деп оолдуң найыралының дугайында сонуургап номчуп болур.
Леонид Чадамбаның «Аян-чорук», «Тайга оглу» деп чогаалдары.
«Аян-чорук» деп тоожуда автор Бии-Хемни дургаар аян-чорук кылып чораан ийи уругнуң солун ужуралдарын бижээн.
«Тайганың оглу» деп чогаалда балыкчыларының болгаш аңчыларның амыдырал-чуртталгазын солун кылдыр көргүскен.